وبلاگ
کارآفرینی پشت درِهای بسته سیاست‌گذاری: چه چیزی سد راه نوآوران ایرانی شده؟
در سال‌های اخیر، کارآفرینی به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها تبدیل شده است. ایران نیز با توجه به پتانسیل‌های انسانی، علمی و فناورانه، ظرفیت بالایی برای رشد کسب‌وکارهای نوپا دارد. اما بررسی شاخص‌های بین‌المللی و مطالعات داخلی نشان می‌دهد که نرخ کارآفرینی در ایران نه‌تنها رو به رشد نیست، بلکه گاهی با عقب‌گرد نیز مواجه است. یکی از عوامل کلیدی این وضعیت، وجود سیاست‌های نامناسب، متناقض یا ناکارآمد در حوزه کارآفرینی است؛ سیاست‌هایی که به جای تسهیل مسیر نوآوران، آن را پُر از موانع و ابهام کرده‌اند.
🔍 تحلیل مسئله:
۱. سیاست‌گذاری بدون مشارکت بازیگران زیست‌بوم
یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های نظام سیاست‌گذاری در ایران، عدم مشورت با کارآفرینان، شتاب‌دهنده‌ها، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و دانشگاه‌ها در تدوین قوانین و برنامه‌هاست. تصمیم‌هایی که پشت درهای بسته گرفته می‌شوند، اغلب با واقعیت‌های میدانی کارآفرینی هم‌خوان نیستند.
۲. تغییرات مکرر و غیرقابل‌پیش‌بینی سیاست‌ها
کارآفرینی نیازمند ثبات و پیش‌بینی‌پذیری محیط اقتصادی و قانونی است. اما در ایران، تغییرات مکرر در نرخ ارز، مالیات‌ها، رویه‌های گمرکی، یا آیین‌نامه‌های حمایتی، باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی در بین کارآفرینان شده است.
۳. نبود سیاست‌های هدفمند حمایتی برای استارتاپ‌ها
بسیاری از سیاست‌های حمایتی موجود، یا بیش از حد کلی هستند، یا تنها به شرکت‌های بزرگ و سنتی اختصاص دارند. استارتاپ‌ها به دلیل ماهیت ریسک‌پذیر و رشد سریع‌شان، نیاز به سیاست‌های حمایتی ویژه، چابک و هوشمند دارند.
۴. ناکارآمدی نهادهای مجری سیاست‌ها
در مواردی که حتی سیاستی مطلوب تدوین می‌شود، عدم هماهنگی بین نهادهای اجرایی، بوروکراسی پیچیده، و فساد اداری مانع از اجرای مؤثر آن می‌گردد.
۵. نبود سیاست‌های بلندمدت و پایدار
توسعه زیست‌بوم کارآفرینی یک پروژه بلندمدت است، اما در ایران بیشتر سیاست‌ها کوتاه‌مدت، شعاری و وابسته به تغییر دولت‌ها هستند.
✅ راهکارهای پیشنهادی:
| حوزه | راهکار عملی |
| سیاست‌گذاری مشارکتی | ایجاد «شورای ملی سیاست‌گذاری نوآوری» با حضور کارآفرینان، دانشگاه‌ها و VCها |
| ثبات و پیش‌بینی‌پذیری | تصویب و اجرای «قانون حمایت پایدار از استارتاپ‌ها» با ضمانت اجرایی قوی |
| حمایت هوشمندانه | طراحی «سبد سیاستی طبقه‌بندی‌شده» برای مراحل مختلف عمر استارتاپ (ایده – رشد – مقیاس‌پذیری) |
| بهبود اجرا | یکپارچه‌سازی سامانه‌های خدمات دولت به استارتاپ‌ها برای کاهش بوروکراسی |
| تدوین استراتژی ملی | تدوین سند جامع ملی زیست‌بوم نوآوری با اهداف تا ۱۴۱۰ و ضمانت اجرایی بین‌نهادی |
اگر سیاست‌گذار ایرانی بخواهد به رشد واقعی کارآفرینی کمک کند، باید از رویکردهای بالا به پایین فاصله بگیرد و به سراغ سیاست‌گذاری مشارکتی، بلندمدت، پایدار و اجراپذیر برود. زیست‌بوم نوآوری به سازوکاری نیاز دارد که در آن همه‌ی بازیگران با هم سخن بگویند، نه اینکه سیاست‌گذار از بالا دستور دهد و باقی فقط باید اجرا کنند.
📚 منابع علمی معتبر:
- Audretsch, D. B., & Link, A. N. (2019). Entrepreneurship and policy: a historical perspective. Small Business Economics, 53(2), 289–298.
- Mazzucato, M. (2018). The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths. Penguin Books.
- Isenberg, D. J. (2017). Can entrepreneurship be taught? Babson Global.
- OECD (2020). The Missing Entrepreneurs: Policies for Inclusive Entrepreneurship. OECD Publishing.
- GEM Report – Iran (2022). Global Entrepreneurship Monitor Country Report: Iran.
- Zahra, S. A., & Wright, M. (2016). Understanding the social role of entrepreneurship. Journal of Management Studies.
